ABŞ prezidenti Donald Trampın son açıqlamaları beynəlxalq gündəmin əsas mövzularından birinə çevrilib. Tramp amerikalı jurnalist Mark Levinə müsahibəsində bildirib ki, əgər ABŞ ordusu İranın nüvə obyektlərinə zərbə endirməsəydi, Tehran cəmi dörd həftə ərzində nüvə silahı istehsal edə bilərdi. Onun bu fikirləri həm strateji mülahizə, həm də siyasi ritorika kimi qiymətləndirilir. Bəs əgər İran nüvə silahına sahib olsaydı, region hansı ssenarilərlə üz-üzə qala bilərdi? ABŞ və İsrailin mümkün birgə əməliyyatı digər gücləri – Rusiya, Çin və Türkiyəni necə hərəkətə gətirə bilərdi?

Bu suallara Gündəm24.az-a şərhində politoloq Turan Rzayev aydınlıq gətirib.


Rzayevin sözlərinə görə, İran doğrudan da nüvə silahı əldə etməyə çox yaxın idi: “Tehran uranı 80%-ə qədər zənginləşdirmişdi, müxtəlif raket sistemlərinə sahib idi, lazımi texnologiyanı isə Şimali Koreya və Rusiyadan əldə etmək imkanına malik idi. Amma əsas məsələ budur ki, İran nüvə silahı əldə etsəydi, bundan necə istifadə edəcəkdi? Mən düşünmürəm ki, Tehran birbaşa hansısa ölkəyə qarşı nüvə silahı işlətsin. Çünki müasir dövrdə nüvə silahına sahib dövlətlər faktiki savaşlarda ondan istifadə etməyiblər. Lakin İranın radikal qrupları maliyyələşdirməsi və silahlandırması faktı bu texnologiyaların bir gün həmin qrupların əlinə keçməsi təhlükəsini yaradırdı. Məhz bu səbəb ABŞ-ı narahat edirdi. Ona görə də Vaşinqton İsrailin dəstəyi ilə İranın nüvə planlarının qarşısını almağa çalışdı. Doğrudur, obyektlərin tam məhv edildiyini demək olmaz – onlar yerin dərinliklərində yerləşir. Amma hücumlar və alimlərin sıradan çıxarılması prosesi real nəticə verdi. Bu baxımdan Trampın sözlərində həqiqət payı var”.

Politoloq hesab edir ki, Türkiyə bu məsələdə ABŞ-dan fərqli siyasət yürütməyəcək: “Ankaranın İsraillə münasibətləri gərgin ola bilər, amma Türkiyə ABŞ-ın müttəfiqidir və NATO-nun Yaxın Şərqdəki əsas dayağıdır. İncirlik hərbi bazasında ABŞ-ın nüvə başlıqlarının olması bu əməkdaşlığın açıq göstəricisidir. Ona görə də Türkiyənin Vaşinqtondan tamamilə fərqli xətt tutması real görünmür”.

Rzayevə görə, Çin hər zaman olduğu kimi daha təmkinli davranacaq: “Pekin emosional mövqe sərgiləmir, Rusiya kimi sərt ritorikadan istifadə etmir. Çin daha çox investisiya yatırımı və borc mexanizmləri ilə təsir imkanlarını genişləndirir. Onun iqtisadi gücü güclü olsa da, siyasi nüfuzu ABŞ-la müqayisədə zəifdir. Bu səbəbdən də Pekinin mövqeyi ənənəvi olaraq neytral qalacaq”.

Rusiya məsələsinə toxunan Rzayev isə hesab edir ki, belə gərginliklər Moskvanın maraqlarına xidmət edir: “İranla qarşıdurmalar Rusiyanın xeyrinədir. Bir tərəfdən Moskva Tehrana silah satır, digər tərəfdən beynəlxalq diqqət Ukrayna müharibəsindən yayınır. Belə olduqda Kreml həm cəbhədə daha rahat hərəkət edir, həm də keçmiş postsovet məkanında mövqelərini möhkəmləndirmək üçün yeni imkanlar qazanır. Rusiya rəsmi olaraq açıq dəstək verməsə də, qeyri-rəsmi şəkildə İranın yanında dayanmaq ehtimalı böyükdür”.

Beləliklə, Trampın açıqlamaları sadəcə daxili auditoriyaya hesablanmış ritorika deyil, müəyyən strateji reallıqlara da söykənir. İranın nüvə silahına sahib olması təkcə region üçün deyil, bütün dünya üçün təhlükəli ssenarilər doğura bilərdi. ABŞ və İsrailin atdığı addımlar isə həm regional balansı qorumağa, həm də radikal qrupların əlində nüvə texnologiyasının görünməsinin qarşısını almağa yönəlib.

Səmra İsmayıl,
Gündəm24.az

Oxunub: 331