ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri, Maltanın xarici, Avropa işləri və ticarət naziri İan Borq Ermənistan və Azərbaycana regional səfəri çərçivəsində hər iki ölkənin rəhbərliyi ilə görüşlər keçirib. Bu səfər əvvəlki illərdəki səfərlərdən bir çox parametrlərinə görə fərqlənirdi və bu özünü görüşlərdə, müzakirələrdə də büruzə verdi. Biz bu səfərləri şərti olaraq üç mərhələyə bölə bilərik.
Birincisi, Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal dövründəki səfərlər. Bu səfərlər zamanı əsas müzakirə predmeti işğala son qoyub regional sülhə nail olmaq məsələsi və bu məsələdə ATƏT-in, ATƏT-in Misk Qrupu həmsədrlərinin rolu, səyi müzakirə olunurdu.
İkincisi, 2020-ci ildə 44 günlük müharibədən 19-20 sentyabr 2023-cü ildə Qarabağda həyata keçirilən antiterror mərhələsinədək olan dövr. Bu dövrdə ölkələrin ərazi bütövlüyü, suverenliyi, Qarabağdakı erməni icmasının Azərbaycan cəmiyyətinə inteqrasiyası, sülh sazişi, kommunikasiyaların açılması və sair bu kimi məsələlər əsas müzakirə predmeti idi.
Üçüncü mərhələ isə Qarabağda həyata keçirilən antiterror əməliyyatından sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini təmin etməsindən sonrakı dövr. Ərazi bütövlüyü və suverenliyini bərpa edən Azərbaycan üçün artıq münaqişə tarixə qovuşub. Azərbaycanın əsas hədəfi Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhü təmin etməkdir və bu məqsədlə də sülh təşəbbüsü ilə çıxış edərək şərtlərini Ermənistan tərəfinə təqdim edib, sülh danışıqları da bu istiqamətdə gedir.
ATƏT yarandığı dövrdən üzərinə düşən əsas missiyalardan biri Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh yolu ilə tənzimlənməsinə nail olmaq idi. Lakin ATƏT bu müddət ərzində üzərinə götürdüyü missiyanı yerinə yetirib bölgədə dayanıqlı sülhə nail olmaq əvəzinə bir çox hallarda Azərbaycana müxtəlif formalarda təzyiqlər edib işğal faktı ilə barışmağı tövsiyə edirdi. Amma Azərbaycan ATƏT-in beynəlxalq hüquq norma və prinsiplərinə zidd, beynəlxalq aləmdə pis prezedentlərə səbəb ola biləcək təklifləri daim rədd edirdi. ATƏT-in bu təklifi həm də bölgədə dayanıqlı sülhə deyil, gərginliyin sonsuzluğadək davam etməsinə və Ermənistanı işğalçılıq siyasətini davam etdirməsinə yeni imkanlar yaradırdı.
ATƏT və BMT-nin məsələnin həllində ciddi addımlar atmayacağını görən Azərbaycan özü bu problemi həll etmək qərarını verdi və bunun da öhdəsindən uğurla gəldi.
Azərbaycan Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhün təmin olunması ilə bağlı yeni reallıq yaradıb. Beynəlxalq təşkilatlar, ölkələr kimi, ATƏT də istəməsə belə, bu reallığı həzm etmək məcburiyyətindədir. Çünki başqa seçimi qalmadı. Biz bunu ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin bölgəyə bu səfərində aydın şəkildə gördük.
ATƏT Azərbaycanın Cənubi Qafqazda sülhü, əməkdaşlığı təmin edən gündəliyin şərtlərini dəstəklədiklərini bəyan edib.
ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri İan Borq İrəvanda səfəri zamanı ona Qarabağ, Qarabağ ermənilərinin geri qaytarılması, sərhədlərin demarkasiyası məsələsi ilə bağlı ünvanlanan suallara ehtiyatla cavab verib, diplomatik metodlarla yayınmağa çalışdı, yaxud da cavab verməkdən imtina etdi. Hətta İan Borqun Qarabağ və ermənilərin Qarabağa qayıdışı ilə bağlı suallardan yayınması və Qarabağ adını dilə gətirməməsi, bütün məsələlərin yalnız ikitərfəli danışıqlar yolu ilə həll edilməsi barədə səsləndirdiyi fikirlər erməni cəmiyyətinin ciddi hiddətinə səbəb oldu. Ermənistan mediası “ATƏT sədri Qarabağ məsələsini birdəfəlik dəfn etdi” kimi ifadələr işlətməli oldu.
ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri İan Borqun Azərbaycana səfəri çərçivəsində isə rəsmi Bakının sərt və qətiyyətli mövqeyi ilə üzləşməsi onu çıxılmaz vəziyyətə saldı.
Xarici İşlər Nazirliyində keçirilən görüşdə nazir Ceyhun Bayramov Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində ATƏT-dəki dövlətlərin ədalətli mövqeyini görmədiyini İan Borqun diqqətinə çatdırdı.
Azərbaycanın məsələni təkbaşına həll edərək bölgədə sülhün təmin edilməsi istiqamətində görülən işlər barədə məlumat verən Ceyhun Bayramov bildirib ki, sülh müqaviləsi ətrafında danışıqlar fevral ayından intensiv xarakter alıb. "Dünya düzənində hazırda qeyri-müəyyənlik tendensiyası var. İstənilən halda, fundamental prinsiplərə hörmət edilməlidir. Dünya ictimaiyyəti hansısa dövlətlərin maraqlarından ibarət deyil.
Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesi istiqamətində iki ölkə arasında birbaşa danışıqlardan istifadə edilməsi, ən müsbət nəticə verən formatdır. Bunun təsdiqi kimi son altı ayda bir sıra etimad quruculuğu tədbirlərini qeyd edə bilərik. Ən yeni irəliləyişlər sırasında apreldə iki ölkə arasında Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin bir hissəsində delimitasiya prosesinə start verilməsi və burada siyasi-diplomatik yolla Azərbaycanın uzun illər ərzində işğal altında olan 4 kəndinin azad olunmasını qeyd edə bilərik”, - nazir Bayramov qeyd edib.
O, delimitasiya prosesini çox müsbət və tarixi hadisə kimi dəyərləndirib. Qeyd edib ki, buna iki dövlət arasında danışıqlar, siyasi, diplomatik yolla nail olundu.
Prezident İlham Əliyevlə görüşdə Bakının İrəvanla sülh prosesinin təşəbbüskarı olduğunu və sülh müqaviləsinin mətninin də Azərbaycan tərəfindən hazırlanaraq müzakirəyə təqdim etdiyini ATƏT sədrinin diqqətinə çatdırıldı.
Prezident qeyd etdi ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzünün və torpaqlarımızın işğalının nəticələrinin aradan qaldırılmasında nə ATƏT, nə də ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlik mexanizmi heç nə etmədi. Prezident onu da təşkilatın sədrinin diqqətinə çatdırdı ki, əksinə bu illər ərzində ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri tərəfindən aparılan danışıqlar prosesi də Azərbaycan ərazilərinin işğalının davam etdirilməsinə xidmət göstərib.
ATƏT-in yarıtmaz fəaliyyətini sədr İan Borqun diqqətinə çatdıran Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın öz iradəsi və gücü hesabına beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə uyğun olaraq ərazi bütövlüyünü və suverenliyini təmin edərək işğala son qoymaqla Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsini tarixə qovuşdurduğunu bildirdi. Artıq belə bir münaqişə mövcud olmadığından ATƏT-in Minsk Qrupu və onunla əlaqədar olan bütün təsisatların ləğv edilməsinin vaxtının çatdığını da sədrin diqqətinə çatdırdı. Azərbaycan tərəfi bu məsələni qaldırıb və Ermənistan tərəfinin də buna razı olmaması üçün hər hansı bir səbəb görmür. Onsuz da 44 günlük müharibədən sonra ATƏT-in istər Minsk Qrupu, istərsə həmsədrlik institutu öz mahiyyətini itirib və buna lüzum qalmayıb. Bundan sonra da belə bir cəhdlər nəticəsiz qalacaq.
Azərbaycan Prezidentinin görüşdə verdiyi əsas mesajlardan biri bu oldu.
Digər mühüm mesaj isə COP çərçivəsində qarşılıqlı etimada xidmət edən regional əməkdaşlıq üçün geniş imkanların olması məsələsi idi. Əminəm ki, Avropa Azərbaycan Prezidentinin bu mesajlarına adekvat cavab verəcək və bölgədə dayanıqlı sülhün, əməkdaşlığın yaranması istiqamətində hərəkətə keçəcəklər.
