Son dövrlərdə "Azəri" və "Azərbaycanlı" terminləri arasında fərq qoyulması məsələsi cəmiyyətdə geniş müzakirə olunur. Bir çox insan bu anlayışları bir-birindən ayıraraq fərqli şərhlər təqdim edir. Lakin əsasən bu terminlərin hər ikisi eyni xalqı – Azərbaycan türklərini təsvir edir. Fərqlilik daha çox bu ifadələrin istifadə kontekstindən və onların tarixi mənalarından irəli gəlir.
"Azəri" termini tarixi baxımdan Azərbaycanın qədim ərazilərində yaşayan türkdilli əhali qrupunu təsvir etmək üçün istifadə olunub. Bu termin qədim dövrlərdə həmin bölgədə yaşayan etnik qrupların dil və mədəniyyət xüsusiyyətlərini əks etdirir. Xüsusilə orta əsrlər mənbələrində "Azəri" termini geniş yer alıb və Azərbaycan xalqının mədəni kimliyinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb.
Bəzi mənbələr "Azəri" terminini İranın Azərbaycan bölgəsində yaşayanlarla əlaqələndirsə də, bu anlayış tarixi kontekstdə fərqlidir. Azərbaycan Respublikası ərazisində yaşayan Azərbaycan türkləri ilə İran Azərbaycanında yaşayan qruplar mədəni, dil və milli kimlik baxımından bir çox oxşarlıqlara malik olsalar da, müasir dövrdə dövlət və milli mənsubiyyət aspektində fərqliliklər mövcuddur.
"Azərbaycanlı" termini isə daha geniş məna daşıyır və müasir dövrdə həm Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarını, həm də müxtəlif etnik qrupları əhatə edir. Bu anlayış yalnız Azərbaycan türklərini deyil, eyni zamanda ləzgi, talış, avar, kürd, tat, udin və digər etnik qrupları da özündə birləşdirir. Bu anlayış milli kimliyi və dövlət mənsubiyyətini vurğulayır. Müstəqillik dövründən sonra "azərbaycanlı" ifadəsi Azərbaycanın çoxmillətli və zəngin mədəniyyətini daha dəqiq əks etdirmək üçün istifadə olunmağa başlanıb.
Müasir dövrdə "Azəri" termini daha az işlədilir və "azərbaycanlı" termini daha geniş yayılıb. Bunun əsas səbəbi "azərbaycanlı" anlayışının milli və dövlət kimliyini daha dolğun əks etdirməsidir. Bu termin Azərbaycan xalqının müxtəlifliyini və bütün Azərbaycan vətəndaşlarını birləşdirən bir kimliyi ifadə edir.
Lakin bu fərqliliyə baxmayaraq, "Azəri" və "azərbaycanlı" anlayışlarının hər ikisi eyni köklərə malikdir və Azərbaycan xalqını, onun mədəniyyətini, tarixini və kimliyini təmsil edir. Hər iki termin tarixi baxımdan bir-birini tamamlayır və Azərbaycan xalqının zəngin irsinin müxtəlif aspektlərini əks etdirir.
"Azəri" və "azərbaycanlı" anlayışları arasında olan fərqlilik yanlış anlaşılmamalıdır. Hər iki termin Azərbaycanın milli kimliyini və mədəniyyətini əks etdirir. Azərbaycan xalqı tarixi ərzində zəngin mədəniyyət və etnik müxtəliflik yaradaraq, həm "Azəri", həm də "azərbaycanlı" anlayışlarını özündə birləşdirən dəyərli bir cəmiyyət formalaşdırıb. Bu səbəbdən hər iki termin Azərbaycan mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsidir və onların arasında süni sərhədlər yaratmaq əvəzinə, hər ikisinin ortaq dəyərlərini vurğulamaq daha məqsədəuyğundur.
Beləliklə, "Azəri" və "azərbaycanlı" terminləri Azərbaycan xalqının zənginliyini, birliyini və milli kimliyini əks etdirən anlayışlar kimi dəyərləndirilməlidir. Bu terminlər tarixdən gələn bir miras olaraq, müasir dövrdə Azərbaycan mədəniyyətini və dövlətçiliyini daha da möhkəmləndirir.
Hüquqşünas Zaur Quliyev
